Ίσως η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος να μην είχε απασχολήσει το ευρύ κοινό σε τέτοιο βαθμό, αν την εβδομάδα που προηγήθηκε της έναρξής της δεν είχαμε γίνει όλοι κοινωνοί των συγκρούσεων ανάμεσα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τα τέσσερα Πατριαρχεία που, την τελευταία στιγμή, επέλεξαν να μην παραστούν στις εργασίες της Κρήτης.
Η αφορμή για τις αποχωρήσεις
Η αρχή των αποχωρήσεων έγινε από το Πατριαρχείο Αντιοχείας, το οποίο μάλιστα είναι κι ένα από τέσσερα πρεσβυγενή (δηλαδή αρχαιότερα) Πατριαρχεία.
Τη σκυτάλη πήραν κατά σειρά τα Πατριαρχεία Γεωργίας, Βουλγαρίας και Ρωσίας. Σε αυτήν τη λίστα ήταν και το Πατριαρχείο Σερβίας το οποίο, ενώ αρχικά είχε δηλώσει πως δεν σκόπευε να προσέλθει στις εργασίες της Συνόδου, στη συνέχεια –και προφανώς υπό τον φόβο της μη ένταξης της χώρας στην ΕΕ–αποφάσισε να πάει στην Κρήτη, με πολλούς όμως αστερίσκους.
Τι ήταν άραγε αυτό που προκάλεσε το μπαράζ των αποχωρήσεων από τη Σύνοδο, την τελευταία μάλιστα στιγμή; Σχεδόν οι περισσότεροι βλέπουν πίσω από την απόπειρα ματαίωσης της Συνόδου δάκτυλο του Πατριαρχείου Μόσχας.
Αναρωτιέται κανείς γιατί δεν προσήλθε ο Ρώσος Πατριάρχης Κύριλλος, από τη στιγμή που η προπαρασκευαστική σύνοδος έκανε δεκτές όλες τις ενστάσεις του Πατριαρχείου Μόσχας, τόσο στη Ζυρίχη τον περασμένο Ιανουάριο, όσο και στις 20 Μαΐου στην Κρήτη.
Πολλοί είναι εκείνοι που μιλούν ανοιχτά για μια παράσταση που επί μήνες έπαιζε το Πατριαρχείο Μόσχας, καθώς φέρεται να είχε προαποφασίσει πολύ νωρίτερα να μην παραστεί στις εργασίες της Συνόδου στην Κρήτη και απλά ανέμενε την κατάλληλη περίσταση προκειμένου να θέσει το σχέδιό του σε εφαρμογή ή, καλύτερα, να βγάλει μπροστά άλλους για να αρχίσουν να το υλοποιούν.
Η αρχή έγινε με αφορμή τη διαμάχη ανάμεσα στα δύο από τα τέσσερα πρεσβυγενή Πατριαρχεία, το Ιεροσολύμων και το Αντιοχείας. Αιτία στάθηκε η σύγκρουση τους για τη Μητρόπολη του Κατάρ, και το ερώτημα σε ποιανού τη δικαιοδοσία ανήκει.
Για την ιστορία, το 2011 ο Εμίρης του Κατάρ προσκάλεσε προσωπικά τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο και του ζήτησε να φτιάξει μια Μητρόπολη, όπως και έγινε.
Μάλιστα, επειδή ο νυν Πατριάρχης Ιεροσολύμων είχε περάσει το 2003 ως ιεράρχης από το Κατάρ, έχει μια ξεχωριστή ευαισθησία για τη Μητρόπολη" η οποία έχει περίπου 8.000 πιστούς και όχι 50, όπως λένε πολλοί, που είναι όλοι εύποροι Ορθόδοξοι εργαζόμενοι.
Από την πλευρά του, ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης θεωρεί πως, από τη στιγμή που η Μητρόπολη του Κουβέιτ ανήκει στο Πατριαρχείο του, με γεωγραφικά κριτήρια λογικό είναι να του ανήκει και αυτή του Κατάρ.
Ουδέτερες πηγές που ρωτήσαμε για το ποιος από τους δύο έχει δίκιο, μας είπαν ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να απαντήσουν, καθώς για διαφορετικούς λόγους και οι δύο Πατριάρχες από τη δική τους οπτική αισθάνονται πως έχουν δίκιο.
Ο πόλεμος της Συρίας και το παράπονο του Αντιοχείας
Η έκρηξη του σπουδαγμένου στην Ελλάδα Πατριάρχη Αντιοχείας Ιωάννη δεν πηγάζει μόνο από την “υπόθεση Κατάρ”, αλλά και από μια σειρά προσωπικών βασάνων που ο ίδιος βιώνει εδώ και τέσσερα χρόνια, τα οποία αισθάνθηκε πως ελάχιστοι αναγνώρισαν.
Η έδρα του Πατριαρχείου βρίσκεται στη Δαμασκό. Από την ημέρα που ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, πολλοί ήταν εκείνοι που παρότρυναν τον Πατριάρχη να φύγει από την “κόλαση”, όμως ο ίδιος, χωρίς να το μετανιώνει ούτε στιγμή, αποφάσισε να σταθεί δίπλα στους χριστιανούς που βρίσκονται στο στόχαστρο του ISIS και άλλων τρομοκρατικών ομάδων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης πως ο εφιάλτης της τρομοκρατίας χτύπησε την πόρτα της οικογένειας του Πατριάρχη, καθώς από τις 22 Απριλίου του 2013 ο κατά σάρκαν αδερφός του, Μητροπολίτης Χαλεπίου Παύλος, έπεσε μαζί με τον Συρακωβίτη Μητροπολίτη Γρηγόριο θύμα απαγωγής τρομοκρατών και μέχρι σήμερα ουδείς γνωρίζει το παραμικρό για την τύχη τους. Τα αλυσιδωτά αυτά γεγονότα προφανώς συνέβαλαν στην έκρηξη του Πατριάρχη Ιωάννη, ο οποίος, με αφορμή το ζήτημα του Κατάρ, επέλεξε να μην πάει στη Σύνοδο.
Βυζαντινές ίντριγκες το 2016
Μετά το Πατριαρχείο Αντιοχείας, τις αποχωρήσεις από τη Πανορθόδοξη Σύνοδο συνέχισαν τα Πατριαρχεία Γεωργίας και Βουλγαρίας, με τον κύκλο της μη παρουσίας στην Πανορθόδοξη Σύνοδο να ολοκληρώνεται με το Ρωσικό Πατριαρχείο.
Πριν από τα τέσσερα αυτά Πατριαρχεία, οι πλέον ακραίες φωνές στην Eκκλησία της Ελλάδος, όπως είναι αυτές των Μητροπολιτών Πειραιά, Σεραφείμ, και Καλαβρύτων, Αμβροσίου, είχαν με τη σειρά τους ταχθεί ενάντια στη Σύνοδο.
Και αν για τους Μητροπολίτες Αμβρόσιο και Σεραφείμ δεν μπορεί να ειπωθεί ότι λειτούργησαν υπό τις οδηγίες της Μόσχας –παρόλο που οι ακραίες, σχεδόν μεσαιωνικές απόψεις που κατά καιρούς έχουν εκφράσει είναι στο πνεύμα των υπερσυντηρητικών Ρώσων ιερωμένων–, το ίδιο δεν μπορεί να υποστηριχθεί για τη στάση των Πατριαρχείων Αντιοχείας, Γεωργίας, Βουλγαρίας, καθώς όλα τα δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι λειτούργησαν ως “λαγοί” του Ρωσικού Πατριαρχείου προκειμένου το τελευταίο να μην παραστεί στην Κρήτη.
Αρκετοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν πως το σχέδιο του Ρωσικού Πατριαρχείου είχε ενορχηστρωθεί πολύν καιρό νωρίτερα, μάλιστα για πολλούς στο παιχνίδι χρησιμοποιήθηκε και το Άγιον Όρος.
Από την πρώτη στιγμή που ξεκίνησαν οι προετοιμασίες για τους εορτασμούς για τα 1.000 χρόνια παρουσίας του ρωσικού μοναχισμού στο Άγιον Όρος, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε ζητήσει οι εορτασμοί να γίνουν του Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, προκειμένου να μπορέσει να παραστεί, καθώς τον Μάιο, οπότε τελικά διεξήχθησαν οι εορτασμοί, εργαζόταν νυχθημερόν για την προετοιμασία της Συνόδου.
Πολλές “φωνές”, τόσο στο Άγιον Όρος αλλά και αλλού, υποστηρίζουν πως η επιμονή του Πατριάρχη Κυρίλλου προκειμένου οι εορτασμοί να διεξαχθούν Μάιο και όχι Σεπτέμβριο ήταν επειδή γνώριζε εξαρχής πως ο ίδιος δεν θα παρίστατο στην Πανορθόδοξη Σύνοδο και φοβόταν πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο μπορεί να σαμποτάριζε τους εορτασμούς για τα 1.000 χρόνια των Ρώσων αν αυτοί γίνονταν τον προσεχή Σεπτέμβριο.
Τροφή στα πολλά ερωτηματικά που προκάλεσε η ξαφνική μη προσέλευση των τεσσάρων Πατριαρχείων έδωσαν και οι αδύναμες δικαιολογίες που αυτά προέβαλαν.
Το ζήτημα του Κατάρ, για το οποίο δεν πήγε ο Πατριάρχης Αντιοχείας, μπορεί να ήταν γνωστό εδώ και καιρό, όμως τα Πατριαρχεία Γεωργίας και Βουλγαρίας υποστήριξαν πως είχαν ενστάσεις πάνω σε ορισμένα θέματα της ατζέντας της Συνόδου τα οποία για την ιστορία είναι «Η αποστολή της σύγχρονης Ορθοδοξίας στον σύγχρονο κόσμο», «Η Ορθόδοξη διασπορά», «Το μυστήριο του γάμου και τα κωλύματα αυτού», κ.ά.
Από τη στιγμή όμως που τα τρία αυτά Πατριαρχεία είχαν αντιρρήσεις, γιατί μέχρι και πριν δύο εβδομάδες όχι απλά δεν τις είχαν εκφράσει δημόσια, αλλά αντίθετα είχαν υπογράψει όλα τα κείμενα;
Όσο για τη δικαιολογία του Πατριαρχείου Μόσχας, αυτή εστιάστηκε στο γεγονός πως, από την στιγμή που δεν θα παραστούν και τα άλλα τρία Πατριαρχεία, δεν μπορεί να προσέλθει ούτε αυτό.
Για το λόγο αυτό μάλιστα, ζήτησε να αναβληθεί η Σύνοδος. Υπάρχει άραγε κανείς που να πιστεύει πως αν η Σύνοδος αναβαλλόταν για ένα διάστημα, οι διαφωνίες θα εξαφανίζονταν ως δια μαγείας, από την στιγμή που χρειάστηκαν περισσότερα από 100 χρόνια για να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι οι προκαθήμενοι των Ορθόδοξων εκκλησιών, και στο παρά πέντε της έναρξης της Πανορθόδοξης Συνόδου τέσσερις Πατριάρχες δεν παρέστησαν λόγω διαφωνιών;
Μόσχα εναντίον Φαναρίου
Πολλοί αναρωτιούνται από πού πηγάζει όλη αυτή η δυσαρέσκεια του Πατριάρχη Κυρίλλου προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Οι λόγοι έχουν να κάνουν τόσο με τους τύπους, όσο και με την ουσία.
Μέχρι σήμερα ουδέποτε η Μόσχα παραδέχτηκε τον οικουμενικό χαρακτήρα του Φαναρίου, γι' αυτό άλλωστε επιμένει να το αποκαλεί “Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως”.
Ως πάτημα για την άρνηση να αποδεχτεί τον οικουμενικό ρόλο του Φαναρίου, η Μόσχα χρησιμοποιεί το γεγονός πως ο Πατριάρχης Μόσχας και πασών των Ρωσιών Κύριλλος έχει με διαφορά το πολυπληθέστερο ορθόδοξο ποίμνιο στο κόσμο (Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία, Μολδαβία).
Επιπλέον, επειδή όλα έχουν τη σημασία τους, το Πατριαρχείο Μόσχας με διαφορά είναι και το πλουσιότερο.
Με αυτόν τον “αέρα”, λοιπόν, ο Κύριλλος είναι αδύνατο να δεχτεί πως, έστω και άτυπα, υπάγεται στο Φανάρι.
Σε αυτό μάλιστα το πλαίσιο, ακόμα και πριν ο Κύριλλος αποφασίσει επίσημα να μην πάει στην Κρήτη, ήταν έντονη η διαμάχη για τη θέση που θα είχαν οι προκαθήμενοι στη φωτογραφία στο τέλος της Πανορθόδοξης Συνόδου, καθώς μόλις έμαθε η ρωσική αντιπροσωπεία που βρισκόταν στην Κρήτη για τις προπαρασκευαστικές διεργασίες πως ο Κύριλλος θα καθόταν πίσω από τον Βαρθολομαίο, “'εβγαλε αφρούς”.
Αυτά για τους τύπους της διαμάχης, γιατί η ουσία της δυσαρέσκειας του Πατριαρχείου Μόσχας προέρχεται από πολύ σοβαρότερα γεγονότα.
Μέχρι σήμερα, η Μόσχα χρεώνει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ότι στον πόλεμο της Ουνίας που της κήρυξε το Βατικανό στην Ουκρανία, το Φανάρι ουδέποτε της στάθηκε, τόσο ηθικά όσο και με πράξεις.
Εκτός αυτού, το Ρωσικό Πατριαρχείο πιστεύει ακράδαντα πως στους πρόσφατους αιματηρούς εμφυλίους στη Γεωργία (Αμπχαζία, Ν. Οσετία) και στην Ουκρανία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αν δεν έβαλε και το ίδιο το χέρι του προς την κατεύθυνση των συγκρούσεων, στην “καλύτερη” των περιπτώσεων δεν δυσαρεστήθηκε από τις εξελίξεις, καθώς π.χ. με τη διχοτόμηση της Ουκρανίας θα μπορεί να ελέγχει τουλάχιστον το δυτικό της κομμάτι.
Ως απόδειξη για τους ισχυρισμούς της, η Μόσχα παραθέτει τις αδιάκοπες επαφές που έχει ο Βαρθολομαίος με την κυβέρνηση της Ουκρανίας, οι οποίες μάλιστα συνεχίζονταν ανοικτά μέχρι και την Πέμπτη.
Σε αυτό το κλίμα, μόνο τυχαία δεν ήταν η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη να ορίσει ως εκπρόσωπο της Συνόδου τον Ουκρανικής καταγωγής Αρχιεπίσκοπο Τελμησσού κ. Ιώβ.
Ένα άλλο πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα στα δύο Πατριαρχεία είναι δυστυχώς και αυτό του Αγίου Όρους.
Επειδή τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός των μοναχών από τη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Λευκορωσία, τη Γεωργία και τη Μολδαβία, ο Βαρθολομαίος εδώ και δύο χρόνια έβαλε μια σειρά περιορισμών ως προς τον αριθμό των ξένων πολιτών που θα μπορούν να μονάζουν στον Άθω.
Ακόμα, ο Κύριλλος προσάπτει στον Βαρθολομαίο πως από τη στιγμή που ξέσπασαν οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, με αποτέλεσμα οι ορθόδοξοι είτε να αποδεκατιστούν είτε να εκδιωχθούν, σε αντίθεση με τον ίδιο και το ρωσικό ΥΠΕΞ που από κοινού κάνουν ό,τι μπορούν για να τους προστατεύσουν, ο Βαρθολομαίος δεν έχει σηκώσει ούτε το μικρό του δαχτυλάκι επειδή οι εκεί πιστοί δεν υπάγονται στο δικό του Πατριαρχείο.
Την Παρασκευή το πρωί, σε μια μια προσπάθεια να ρίξει τους τόνους ο Πατριάρχης Μόσχας και πασών των Ρωσιών με επιστολή του ευλόγησε εξ αποστάσεως τις εργασίες της Συνόδου, ενώ δεν παρέλειψε να αφήσει ξεκάθαρες αιχμές για τη στάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου λέγοντας: «Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ακούει τις φωνές όλων των εκκλησιών, είτε είναι μεγάλες, είτε μικρές».
Από την πλευρά της, η Πανορθόδοξη Σύνοδος, ύστερα από πρόταση του Πατριάρχη Σερβίας Ειρηναίου, προσκάλεσε τον Κύριλλο να πάει στην Κρήτη και να συλλειτουργήσει με όλους τους προκαθημένους.
Προς αυτήν την κατεύθυνση, στο να πάει έστω και τελευταία στιγμή ο Πατριάρχης Κύριλλος στην Κρήτη, υπάρχει σε εξέλιξη διπλωματική προσπάθεια, η οποία μένει να δούμε αν θα ευοδωθεί.
Αγωνία για το αποτέλεσμα της Συνόδου
Όλα τα παραπάνω έχουν να κάνουν με το χθες, καθώς η μεγάλη αγωνία όλων επικεντρώνεται στο τι θα συμβεί την επομένη της Συνόδου.
Σε κάθε περίπτωση, η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος θα καταλήξει σε ένα κείμενο, το οποίο είναι ήδη έτοιμο και από το περιεχόμενό του, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, δεν θα πρέπει να αναμένουμε κάποιαν έκπληξη.
Με το κείμενο έχουν συμφωνήσει, εκτός από τους Πατριάρχες που παρίστανται στη Σύνοδο και τους επικεφαλής των Αυτοκέφαλων Εκκλησιών, και οι τέσσερις απόντες Πατριάρχες, καθώς και η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους η οποία εκπροσωπείται από τον ηγούμενο της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα, Αρχιμανδρίτη Τύχωνα.
Το ερώτημα που καίει όλους είναι αν υπάρχει περίπτωση τα τέσσερα Πατριαρχεία να τραβήξουν στα άκρα το σχοινί και τελικά να μην αποδεχτούν τις αποφάσεις της Συνόδου.
Αν και με τα μέχρι στιγμής δεδομένα αυτό το σενάριο δεν είναι το επικρατέστερο, σε περίπτωση που επικρατήσει, τότε οι συνέπειες θα είναι δραματικές και δεν αναφερόμαστε σε αυτές που θα προκύψουν από ένα ορθόδοξο σχίσμα, όσο στα γεωπολιτικά “απόνερα” που αυτό θα αφήσει πίσω του.
Το μεγαλύτερο μυστήριο της συγκεκριμένης εξίσωσης δεν βρίσκεται πίσω από τον Κύριλλο, αλλά τον Βαρθολομαίο.
Την πικρία που έχει από την απόπειρα διάλυσης της Συνόδου θα πρέπει να τη διαχειριστεί με ψυχραιμία και στην παρούσα φάση δεν ξέρουμε αν την διαθέτει.
Παράλληλα, σημαντικό ρόλο παίζει και η στάση των άλλων δυο πρεσβυγενών Πατριαρχών, του Ιεροσολύμων Θεόφιλου και του Αλεξανδρείας Θεόδωρου, που διατηρούν άριστες σχέσεις με τη Μόσχα.
Ο μεγαλύτερος πάντως κίνδυνος για την Ορθοδοξία δεν πηγάζει από την κόντρα Μόσχας-Φαναρίου, αλλά από την εικόνα που βγαίνει προς τον κόσμο.
Σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία ένα μεγάλο μέρος των ορθοδόξων ζει εξαιρετικά δύσκολες στιγμές, είτε οικονομικά, είτε εξαιτίας πολέμων, το να παρακολουθεί ο κόσμος σε μια Οικουμενική Σύνοδο τους προκαθήμενους των Ορθόδοξων εκκλησιών να μην μιλούν για τα ουσιώδη ζητήματα που υπάρχουν το 2016, αλλά να "σφάζονται” για αστεία ζητήματα, θα έχει ως αποτέλεσμα να τους γυρίσει την πλάτη.
Κι όλα αυτά σε μια χρονική περίοδο κατά την οποίαν ο Πάπας Φραγκίσκος “κεντάει” επικοινωνιακά, στα μάτια όχι μόνο των καθολικών, αλλά ολόκληρου του κόσμου. Επομένως, έστω και την τελευταία στιγμή, καλό θα είναι οι Βαρθολομαίος και Κύριλλος και όλοι οι προκαθήμενοι να αρχίσουν να εφαρμόζουν στην πράξη αυτά που διδάσκει το Ευαγγέλιο, καθώς δεύτερη ευκαιρία στα μάτια του κόσμου δεν θα βρουν.
Romfea.gr
Eurokinissi / AFP